Het voorjaar hangt klaar

Een nieuw jaar en het voorjaar hangt al klaar: in hazelaars, elzen en berken. Ze wachten tot het hun tijd is, de katjes, de tijd om open te gaan en zich te strekken. Elk op hun eigen tijd beginnen ze - de hazelaar in januari, de els in februari en de berk in april - aan het vervullen van hun heilige plicht: bloeien, stuiven en bevruchten. Want het zijn de mannelijke stuifmeelkatjes die zich laten zien, die zo stoer en uitdagend klaarhangen. In sommige hazelaars is het werk al begonnen en het zachte weer zal weldra ook de elzen in beweging brengen.

Alleen bij de els zijn ook al vrouwelijke katjes te zien. Waar de donkere, roodbruine mannetjes aan de uiteinde van de takken hangen, staan de kleine vrouwelijke kegeltjes op korte steeltjes bescheiden een stukje naar achteren. Maar als het manvolk allang uitgebloeid en van de boom gevallen is, groeien zij uit tot de karakteristieke houtige elzenproppen die tot ver in het volgende voorjaar blijven hangen. Naast de bekende wilde els, de zwarte els, staat Nederland overigens ook vol geïmporteerde elzen met bijvoorbeeld groene katjes en een (nog) vroegere bloei.
Bij de hazelaar zitten de vrouwelijke bloemen verborgen in kleine knoppen in de buurt van de mannelijke katjes. Weinig meer dan knalrode stampers zijn het, die op het juiste moment naar buiten worden gestoken. Pas als daar na een succesvolle bevruchting hazelnoten groeien, is er iets substantieels te zien.
Bij de berk komen de vrouwelijke katjes tegelijk met de jonge blaadjes tevoorschijn. Want anders dan hazelaar en els - die vroeg bloeien, vóór de bladeren komen - bloeit de berk pas op het moment dat ook zijn blad verschijnt. De hangende mannetjes vallen zodra hun werk erop zit. De aanvankelijk rechtopstaande vrouwelijke katjes gaan dan hangen en rijpen. Om in de zomer uit elkaar te vallen tot een onwaarschijnlijke hoeveelheid gevliesde zaadjes.

Van het trio hazelaar, berk en els - dat in zijn geheel tot de berkenfamilie behoort - zijn alleen de berk en de els serieuze bomen. Niet de allerhoogste, maar 25 tot 30 meter hoog kunnen ze bij goede omstandigheden wel worden. De hazelaar is een flinke struik die - met katjes en al - onder bomen schuilt. Daar, waar de vlier en de kamperfoelie al hun eerste blaadjes laten zien, zorgt de hazelaar voor de eerste 'bloemen': bleekgele katjes, bungelend in de wind, in de zon die door kale kruinen valt.

Tags: